Tijdens de coronacrisis is er veel aandacht voor het aantal ziekenhuisopnames en de overbelaste zorg, maar dat zijn uiteraard niet de enige gevolgen van de pandemie. Hoogleraar Population Health aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) Jessica Kiefte-de Jong heeft het afgelopen jaar verschillende sociale aspecten onder de loep genomen. Ze keek naar de veranderingen die de pandemie teweegbracht in het gedrag van mensen, de voedselzekerheid en de bereidheid om gezonder te leven.
Jessica Kiefte-de Jong sprak eind januari 2020 nog in een volle zaal haar oratie uit met als titel ‘Gezondheidsbevordering: Big data versus Small Talk’. Niet veel later brak de coronapandemie uit. “Population health gaat over de gezondheid van grote groepen mensen, en die kwam vanaf maart 2020 ineens in het geding”, zegt Kiefte-de Jong. “Voor ons een uitgelezen kans om te onderzoeken wat voor een effect dit heeft op de populatie.”
Bewust van sociale hulp
De hoogleraar doet veel onderzoek naar preventie en leefstijl, en kijkt hierbij specifiek naar de sociale context. “Mensen met een sociale achterstand hebben vaker leefstijlgerelateerde aandoeningen, zoals diabetes maar ook ernstige COVID-19. De wil om gezond te leven is er vaak wel, alleen spelen bij sommige mensen grotere problemen.” Kiefte-de Jong kijkt onder andere naar de voedselzekerheid. Dit is de fysieke en economische toegang tot voldoende en voedzaam eten. Een lage voedselzekerheid heeft een negatief effect op de gezondheid.
Kiefte-de Jong en collega’s waren benieuwd wat voor invloed de coronacrisis had op mensen die in voedselonzekerheid leven. “Dat ging eigenlijk twee kanten op”, zegt Kiefte-de Jong. “Bij een deel van de mensen ging het slechter omdat ze ook meer financiële problemen kregen. Ook waren tijdens de lockdown hun kinderen meer thuis, was het eten daardoor sneller op en ontstond er eerder een voedseltekort.” Een andere groep werd tijdens de crisis juist meer bewust van sociale hulp, wat hun situatie tijdelijk verbeterde. “Zo waren er voornamelijk tijdens de eerste golf allerlei initiatieven om deze mensen te helpen, zoals buren die voedselpakketten doneerden”, vertelt Kiefte-de Jong. Deze studie wordt binnenkort gepubliceerd in het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen.
Gezondere leefstijl?
Dat de coronacrisis ook ruimte geeft voor reflectie, blijkt uit Kiefte-de Jongs onderzoek naar veranderingen in leefstijl bij chronisch zieken dat recent gepubliceerd is in Frontiers in Psychology. “We zagen dat bijna een derde van de patiënten die een hartinfarct heeft gehad de coronacrisis zag als een teachable moment.” Dit zijn momenten in het leven waarop mensen meer open staan voor gedragsverandering op het gebied van leefstijl. “Een belangrijke voorspeller voor een verhoogde intentie tot leefstijlverandering was verrassend genoeg niet de mate waarin mensen corona als risico ervaarden, maar de mate waarin de coronacrisis hun kijk op zichzelf en het leven had veranderd.”
Verbindend
Zelf heeft Kiefte-de Jong de coronacrisis als intens ervaren. “Het is natuurlijk niet te vergelijken met de overuren die bij de ICs, huisartsenposten en GGDs zijn gedraaid maar voor mij voelde het thuiswerken drukker dan normaal doordat privé, werk en thuisonderwijs vermengd werden. Doordat mijn eerdere ontspanningsmomenten in de trein, op de fiets naar het werk en in de sportschool wegvielen had ik regelmatig het gevoel continue aan te staan. Tegelijkertijd hielp het thuiswerken mij toch ook om te focussen, omdat alles ineens om corona draaide.”
Op haar werk had corona ook een positief effect: “Ik merkte met een aantal collega’s dat het verbindend werkt. Zo hebben we meteen na de corona-uitbraak de COVID Radar App ontwikkeld om het gedrag en symptomen van mensen te analyseren. Allerlei verschillende hoogleraren en onderzoekers wilden hier een bijdrage aan leveren. Het maakte even niet uit welke leerstoel je had of op welke afdeling je werkte, we moesten het met elkaar doen.”
Inmiddels heeft de app ruim 250.000 gebruikers met meer dan 6 miljoen metingen en is de eerste publicatie hierover verschenen in PlosOne. “We zien dat de app een geschikt instrument is om gedrag en klachten in relatie tot de coronagolven te voorspellen. Ondanks de toenemende vaccinatiegraad en dalende coronacijfers, gaan we met de app door om juist ook te kijken naar de langetermijneffecten van COVID-19, zowel fysiek als mentaal.”
Preventie als kerntaak
Deze pandemie onderstreept volgens Kiefte-de Jong nogmaals het belang van preventie. “Slechte voeding en een ongezonde leefstijl zijn de oorzaak van veel gezondheidsproblemen, en in dit geval ernstige COVID-19. Preventie moet daarom de kerntaak van de zorg worden.” Ze hoopt dat deze crisis een les zal zijn om voor een volgende pandemie het beleid naast medische indicatoren, ook door sociale indicatoren te laten leiden.
Dit artikel is eerder verschenen in de nieuwsbrief van LUMC,
