“Ieder mens is psychisch kwetsbaar”. Het labelen van psychische kwetsbaarheid zit verweven in onze maatschappij. Dat moet en kan anders, vindt Floortje Scheepers. Ze is hoogleraar innovatie in de GGZ, afdelingshoofd psychiatrie in het UMC Utrecht en directeur van Phrenos. “Stigmatisering richt soms levenslang schade aan bij mensen.”
De term psychische aandoeningen vermijd je. Liever heb je het over psychische kwetsbaarheid. Waarom?
Floortje: “Door het te hebben over psychische aandoeningen zet je mensen in een bepaalde hoek. Je gaat ze als iets aparts zien. Onterecht. Want psychische kwetsbaarheid hoort bij het leven. Iedereen is kwetsbaar en kan psychisch ontregelen. De ene persoon is er gevoeliger voor dan de andere. Dit heeft met allerlei dingen te maken. Denk aan aanleg en karaktereigenschappen, maar ook aan de omgeving waarin je opgroeit. Wel gaat aan psychische ontregeling bijna altijd een trigger vooraf. Zoals een relatiebreuk, drugsgebruik, verlies of een trauma. Ook dat kan iedereen overkomen.”
Waar komt de behoefte om te labelen vandaan?
“Labelen, wat tot stigmatiseren kan leiden, gaat ver terug. In de middeleeuwen werden mensen soms als heks bestempeld als ze ‘anders’ waren. Dergelijke stigma’s hebben verschillende functies. Zo plaats je door te stigmatiseren de psychische kwetsbaarheid buiten jezelf. Het is iets van die ander en zal jou niet overkomen. Dat geeft een veilig gevoel. Bovendien vinden mensen het lastig om psychische ontregeling te begrijpen. Vooral in de Westerse wereld zijn we goed in het vieren van successen, maar niet in het vieren van falen. Door een label aan het falen te geven, doen we een poging om het te bevatten. Maar de mens is niet te bevatten. We zijn ingewikkelde wezens. Daar moeten we als samenleving mee leren omgaan.”
Waarom is dit belangrijk dat we niet labelen?
“Door te stigmatiseren kun je iemands identiteit aantasten. Mensen gaan zich het label voelen, zoals de borderline-patiënt, de autist of de ADHD’er. Ze voelen zich defect. Dit richt, soms levenslang schade aan bij mensen. En ondertussen lost het niets op. Als iemand somber is, kun je dat een depressie noemen maar hiermee zijn de sombere gevoelens niet ineens weg. We moeten hiermee leren leven. Sterker nog … als we kwetsbaarheid niet accepteren, wordt ons wereldperspectief minder breed. Hiermee creëren we onze eigen ondergang. Want we hebben variatie nodig om te kunnen innoveren en te overleven.”
Dus het hele ordeningssysteem rondom psychische aandoeningen kunnen we loslaten?
“Ja, eigenlijk wel. In plaats van labelen, moeten we de dialoog met elkaar aangaan. Ook in de zorg. Nu zijn we eindeloos veel tijd kwijt aan ‘juist’ classificeren voordat we écht het gesprek aangaan. Ik denk dat professionele hulp prima geboden kan worden op basis van de mate waarin een mens vast komt te zitten. Daar kom je achter door met mensen te praten. Door goed te luisteren, kun je een inschatting maken van wat eraan de hand is en welke hulp nodig is. Bijvoorbeeld gesprekken met een psychiater, medicatie of stimuleren om vaker te sporten.”
Niet iedereen vindt het makkelijk om te praten over psychische kwetsbaarheid. Waarom raad je dit wel aan?
“Kwetsbare mensen kunnen zich ontzettend alleen voelen. Ze hebben het idee dat ze hun problemen zelf moeten oplossen. Terwijl de steun uit de directe omgeving juist waardevol is. Door samen te praten krijgt degene die last heeft van de psychische ontregeling een ander perspectief aangereikt. Hierdoor kan hij of zij op een andere manier naar dingen gaan kijken. Andersom levert dat de gesprekspartner ook wat op, namelijk bewustwording van zijn of haar eigen kwetsbaarheid. Belangrijk, want psychische kwetsbaarheid moeten we als iets normaals gaan zien. Als je het moeilijk hebt, faal je niet. Het hoort bij het leven.”
Heb je tips om te praten over psychische kwetsbaarheid?
“Ga praten over kwetsbaarheid niet uit de weg, maar áán. Zie het als iets wat erbij hoort. Dit is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Zo zien we regelmatig dat mensen bang zijn om niet het goede te vragen. Maar waarom moet je altijd de juiste vraag stellen? Je kunt ook je eigen kwetsbaarheid laten zien door te delen dat je niet precies weet wat je moet doen. Neem hiervoor de tijd en toon geduld. En wil je er voor iemand zijn, maar even niet praten? Gewoon naast iemand zitten kan ook al helpen. Als je de connectie maar aangaat.”
Webinar ‘PTSS in de huisartspraktijk” 11 mei , 20.00 uur. 1 pe-punt . Deelname is gratis. ABCI, POH-GGZ, NIP, NVvP, NVvPO
